Tazminat Hesaplama Nasıl Yapılır?

Tazminat hesaplama, bir eylemin hukuka aykırı olduğu durumlarda zarara karşılık gelecek bir paranın ödenmesi durumu için gerçekleşen eylemdir. Tazminatı ödeyen taraf zarara yol açan kişi ya da kişilerden oluşur. Maddi bir ödeme olarak tazminat gerçekleşir. Tazminat gerektiren olaya göre ilgili tür seçilerek tazminat hesaplama yapılır. Böyle bir ödeme beklentisi içindeyseniz tazminat hesaplama konusunda merak ettiğiniz sorular vardır. Özellikle türlere göre hesaplamaların nasıl gerçekleşeceğini merak ediyor olabilirsiniz. Doğru ve iyi bir hesaplama için elbette bir profesyonelden destek almanız önemlidir.

Aşağıdaki başlıklar aracılığıyla tazminata dair merak ettiğiniz noktalar açıklanacaktır:

• Tazminat nedir?
• Tazminat türleri nelerdir?
• Tazminat hesaplama nasıl yapılır?
• Tazminat alınamayan hâller nedir?
• İşçi alacaklarında zamanaşımı süreleri
• Sonuç

Tazminat Nedir?

Tazminat, kelime karşılığı olarak "zarar verilen duruma yönelik ödenen para" anlamına gelir. Bu paranın ödenmesi hâlinin olması için bir olayın bir kişiye maddi ve manevi zarar vermesi şartı vardır. Tazminata yol açacak olan fiilin hukuka aykırı olması şartı da aranır. Sözleşmeye ya da hukuk kurallarına aykırı bir şekilde haksız fiil gerçekleştiğinde tazminat durumu ortaya çıkar.

Tazminat ile ceza aynı şey değildir. Birbirlerine karıştırılan bu kavramlarda hukuki boyutta bir fark vardır. Tazminatın doğmasına olanak sağlayan özel hukuk alanlarıdır. Borçlar Hukuku, Medeni Kanun ve İş Hukuku gibi alanlar tazminat kavramını kapsar. Cezanın gerçekleşmesi için ise haksız fiil değil, Türk Ceza Kanunu tarafından belirlenmiş suç tanımına yönelik eylemler yapılması durumu vardır. Ayrıca para cezası da devlete ödenirken tazminat direkt mağdur edilen kişiye ödenir.

Tazminat Türleri Nelerdir?

Tazminat türleri, alanlarına göre ayrılarak hukuk kurallarına uygun olacak şekilde farklı çeşitlerde bulunur. Fakat her hukuk çeşidinde olduğu şekliyle genel olarak maddi tazminat ve manevi tazminat olarak ikiye ayrılır:

Maddi tazminat

Tazminat olmasındaki temel kriterde haksız fiil aranır. Maddi tazminatta da haksız fiil ile gerçekleştirilen ve ilgili taraftan maddi açıdan bir eksilmeye veya mal varlığına zarar gelmesine yol açan bir durum vardır. Maddi tazminata en sık neden olan konu başlıkları arasında ise şunlar yer alır:

• İşçi haklarının işveren tarafından sağlanmaması, hukuksuz işlemler yapılması
• Ölüme ya da yaralanmaya yol açan trafik kazalarının gerçekleşmesi
• Müzik, görsel, video ve benzeri alanlarda telif haklarının ihlal edilmesi
• Sağlık çalışanları tarafından hatalı bir şekilde tıbbi müdahalelerin yapılması

Manevi tazminat

Manevi tazminat türünde daha çok kişileri üzen, haklarını ihlal eden ve onları psikolojik olarak yıpratan durumlar vardır. Bu durumların giderilmesine yönelik manevi tazminat ödemesi yapılır. Yine bir haksız fiil durumu sonucunda manevi tazminat ödemesi zorunlu hâle gelir. Daha çok şu gibi konu başlıklarında manevi tazminat ödemeleri vardır:

• Medya araçlarını kullanarak kişinin haklarına ve varlığına saldırıda bulunulması 
• Kişiye sosyal medyada ya da fiziksel ortamda hakaret edilmesi 
• Boşanmanın aldatma ya da şiddet gibi faktörlere bağlı olarak gerçekleşmesi 
• Sağlık çalışanlarının yaptığı hata sonucu kişinin psikolojik zorlantı yaşaması

Tazminat Hesaplama Nasıl Yapılır?

Tazminat hesaplama konusunda merak edilen belli başlı tazminat durumları vardır. Daha çok işçi hakları konusunda bu tazminat hesaplamalarına ihtiyaç duyulur. İş hukuku alanında daha fazla haksız fiilin ortaya çıkmasıyla tazminat hesaplama konusunda özellikle kıdem tazminatının nasıl hesaplanacağı gibi konular merak edilir. 

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır? 

Kıdem tazminatı, kanun kapsamında belirtilen durumlardan dolayı çalışanın iş sürecinin sonlanmasının ardından işveren tarafından ödenen paraya denir. Bu tazminatı alabilmek için; işçi olmak, en az bir yıl çalışma süresini doldurmak ve İş Kanunu kapsamında belirtilen nedenlerden dolayı iş döneminin sonlanmış olması gerekir.

İşçinin haklı nedenlerden dolayı istifa etmesi ya da işten çıkarılması durumunda kıdem tazminatı alma hakkı doğar. Bu tazminatın hesaplanması için ise işçinin çalışma süresi ve son brüt maaşı baz alınır. İşçinin çalıştığı süre yıl cinsinden belirlenerek buna göre kıdem tazminatı oranı netleşir. Örnek olarak şu şekilde bir hesaplama takip edilir:

• Bir çalışanın son brüt maaşı 5 bin TL ve çalışma süresi yıl olarak 5 yıl ise kıdem tazminatı hesaplama için brüt maaşın 30 günlük tutarı kadar belirleme yapılır.
• 30 günlük tutar hesaplanırken brüt maaşın 1/30'u alınır. Bu sebeple 5 bin TL'yi 30'a böldüğünüzde 166,67 TL elde edilir. Bu tutar gün olarak hesaplanır. 
• Kıdem tazminatı hesaplama yaparken 5 yıl ile 30 günlük oran ve günlük ücret çarpılır. 5x30x166,67 = 25 bin TL kıdem tazminatı vardır.

İhbar tazminatı nasıl hesaplanır? 

İhbar tazminatı, iş akdinin işveren ya da çalışan tarafından tek taraflı feshedilmesi durumunda ortaya çıkan ödenektir. 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde ortaya çıkan ihbar tazminatı, işveren ya da işçinin çalışma sürecini haklı bir neden dışında herhangi bir neden sunmadan feshedilmesi durumunda gerçekleşir. Karşı tarafa ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olur.

İhbar tazminatı hesaplama, çalışan kişinin hizmet süresi 6 aydan az olduğunda 14 gün, 6 ay - 1,5 yıl arası 28 gün, 1,5 - 3 yıl arası 42 gün ve 3 yıldan fazla 56 gün olmak üzere ihbar süresi belirlenir. İhbar tazminatı için ihbar süresi göz önüne alınır. İhbar tazminatı üzerinden damga vergisi, gelir vergisi gibi kesintiler yapılarak karşı tarafa ödeme yapılır.

İşçi Alacaklarında Zamanaşımı Süreleri

Kıdem tazminatı ya da ihbar tazminatı durumlarında işçiye ödemenin gerçekleşmesi için bir zamanaşımı vardır. Bu zaman aşımı için kıdem tazminatında belirlenen süre fesih tarihinden itibaren 5 yıl şeklindedir. İhbar tazminatı için de bu süre 5 yıldır. Ayrıca fazla mesai alacağı, haftalık tatil ücreti, ulusal bayram ve tatil ücreti, ücret alacağı ve yıllık izin ücreti gibi alacaklar için süre 5 yıl olarak belirlenmiştir.

Tazminat Alınamayan Hâller Nedir?

Tazminat alınamayan hâller arasında bazı durumlar vardır. Her ne kadar kanun kapsamında doğru gibi duruyor olsa da bu istisnai durumlarda kıdem ya da ihbar tazminatı alınmaz. Örneğin bir kadının evlilik nedeniyle kıdem tazminatı alacak şekilde işten ayrılması durumunda başka bir işe girmesi sonucu işveren kadından ihbar tazminatı talep edemez. Bunun yanı sıra askerlik gerekçesiyle sözleşmenin feshedilmesi durumunda eğer askerlik süreci 5 ya da daha fazla süre sonra ise kişi kıdem tazminatı alamaz.

İşçi olarak tazminat haklarından yararlanmak ve buna tabii tutulmak için belirli bir süre iş yerinde çalışıyor olunması gerekir. Bu noktada ihbar tazminatı için süre işçinin sözleşmeyi imzaladığı andan itibaren başlar. Kıdem tazminatı almak için ise işçinin 1 yıl çalışma süresi şartı aranır. Ayrıca tazminat davasının açılabilmesi için sözleşmenin ihlali ve bu ihlalden kaynaklı zararın meydana gelmesi şartı aranır. Bu durumların sağlanması hâlinde tazminat alınabilir, diğer türlü alınamaz.

Sonuç

Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı için geçerli olan bazı şartlar vardır. Bu şartların sağlanması ve bilinmesi tazminat alabilmek için önemlidir. Özellikle işçilerin haklarını bilmeleri ve bu haklar doğrultusunda hareket etmeleri, hukuki açıdan oldukça önemlidir. Tazminat hesaplama öncesinde yapılarak bilinçli bir çalışma modeli takip edilebilir.