Vergi Türleri Nelerdir? Detaylı Vergi Türleri Rehberi [2023]

Günlük yaşamda vergi kavramıyla sıklıkla karşı karşıya gelinir. Birçok iş insanı işi gereği vergilendirme süreçleri içindedir. Mükellef olmayan vatandaşlar ise bir alışveriş esnasında vergi kavramıyla karşılaşır. Bu sebeple hem ticari bir faaliyet içinde olanların hem de mükellef olmayan vatandaşların vergiyle yakından bir ilgisi olduğunu söylemek mümkündür. Vergilendirme süreçleri hakkında vatandaşlar temas ettikleri noktalarda bilgi sahibi iken iş insanları daha farklı vergi türlerine hakim olmak sorumluluğundadır. Bu sebeple yeni iş kuranlar ya da hâlihazırda işi olanlar için vergi türleri, vergilendirme süreçleri ya da nasıl vergi ödendiği gibi noktalar soru işareti olabilir. Bu alanda uzmanlardan destek alınarak bir süreç takip edilir. 

Bu yazı içinde aşağıdaki başlıkları takip ederek detaylı vergi türleri rehberine ulaşıp gerek şirketiniz gerekse bireysel harcamalarınız için bilgi sahibi olabilirsiniz:

• Vergi kavramı nedir?
• Dolaylı ve dolaysız vergi nedir?
• Vergi mükellefi nedir?
• Tam mükellef nedir?
• Dar mükellef nedir?
• Vergi türleri nelerdir?
• Güncel 2023 vergi dilimleri nedir?
• Vergi borcu ödeme nasıl gerçekleşir?

Vergi Kavramı Nedir?

Vergi, devletin ya da belediyelerin kamusal alanda hizmet sağlamak ve ekonomiyi canlı tutabilmek amacıyla vatandaşlarından ve mükelleflerinden kanunlara dayanarak aldığı ödenektir. Mükellef olanların ve olmayanların ödediği vergi biçimi ise farklılık gösterebilir. 

Dolaylı vergi nedir?

Aslında her vatandaşın bireysel harcamaları içinde dolaylı vergilendirme vardır. Bunlar market alışverişlerin ya da bir hizmet satın alındığında ödenen vergilerdir. Bazı ülkelerde ücretten ayrı olarak ifade edildiği için bu vergiler kolaylıkla fark edilir. Türkiye’de ise ücrete dahil olarak ifade edildiği için KDV oranları çok göz önünde değildir. 

Dolaysız vergi nedir?

Dolaysız vergi ise mükelleften alınan vergidir. Mükellefin elde ettiği kazanca uygun ve orantılı olarak bir süreç takip edilir. Bu süreç şirketin türüne ve gelirine göre farklılık gösteren kanunlarla çerçevelenmiştir. Şirketin bir mal veya hizmet satarken kazandığı gelir üzerinden hesaplanan vergiler dolaysız vergilerdir. 

Vergi Mükellefi Nedir?

Vergi ödeme sorumluluğu içinde olan kişilere vergi mükellefi denir. Bu kişiler şahıslar ya da ticari kuruluşlar olabilir. Şahısların ve ticari kuruluşların vergi doğuracak eylemler içinde olmaları nedeniyle kanunlar çerçevesinde onların gelirleri üzerinden vergi alınır. Türkiye'de vergilendirme sistemi içinde olan bu mükellefler tam mükellef ve dar mükellef kategorileri içerisinde değerlendirilirler.

Tam mükellef nedir?

Tam ve dar mükellef olma durumu kişilerin ticari faaliyetlerini Türkiye'de yerleşmiş olarak yürütüp yürütmedikleri ile ilgilidir. Vergi uygulamaları sırasında Türkiye'de yerleşim göstermeleri durumunda tam mükellef kabul edilirler. Ayrıca Türkiye'de sürekli yerleşim göstermeseler de Gelir Vergisi Kanunu çerçevesinde son 6 aydır Türkiye'de oturmuş olmaları onları tam mükellef yapacaktır. Tam mükelleflerin vergilendirmelerinin tamamı Türkiye kanunları çerçevesinde gerçekleştirilir. 

Dar mükellef nedir?

Gelir Vergisi Kanunu kapsamında özellikle madde 5'te belirtilen belli ve geçici bir iş için Türkiye'ye gelen kişilerin, Türkiye'de 6 aydan fazla oturma durumları göz önüne alınmaksızın, Türkiye'de yerleşim göstermiş sayılmayacakları belirtilir. Bu sebeple sadece Türkiye'de elde ettikleri kazançlar göz önüne alınarak vergilendirme takip edilir. Aynı şekilde yurt dışında yaşayan vatandaşlar için de bu uygulama takip edilerek yalnızca Türkiye üzerinden elde ettikleri kazançları vergilendirmeye alınır ve dar mükellef sayılırlar. 

Vergi Türleri Nelerdir?

Türkiye'deki vergi türleri birçok farklı şekilde kodlarla isimlendirilir. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından listelenen vergilerin 200’den fazla olduğu görülür. Fakat genel anlamda ticari faaliyet içinde bulunanların ve vatandaşların karşılaştığı belli başlı vergiler vardır. Bunlar gelir vergileri, harcama vergileri ve varlık vergileri başlıkları altında sıralanırlar.

• Gelir Vergileri: Bireysel Gelir Vergisi, Kurumsal Gelir Vergisi 
• Harcama Vergileri: Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Katma Değer Vergisi (KDV), Banka ve Sigorta İşlem Vergisi (BSMV), Damga Vergisi
• Varlık Vergileri: Motorlu Taşıt Vergisi (MTV), Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Vergisi

Gelir Vergileri Nedir?

Vergi mükellefi olan şahsın bir takvim yılı içinde kazandığı paranın belirli bir orana göre vergilendirilmesi gelir vergileri kapsamında gerçekleşir. Gelir Vergisi bireysel ve kurumsal olmak üzere iki kategoride sınıflandırılır. 

Bireysel Gelir Vergisi

Gerçek şahısların bir takvim yılı boyunca elde ettikleri gelirin %15 ile %30 oranında kâra bağlı olarak vergilendirilmesi biçimine Bireysel Gelir Vergisi denir.

Kurumsal Gelir Vergisi

Kanun kapsamında gelir şahıslar yerine dernek, vakıf, kooperatifler ya da sermaye şirketleri tarafından elde ediliyorsa vergilendirme Kurumsal Gelir Vergisi kapsamında gerçekleşir. Kurumsal Gelir Vergisi’nin hesaplanan oranlara uygun olacak şekilde Nisan ayının son gününe kadar ödenmesi beklenir. 

Güncel 2023 Vergi Dilimleri Nedir?

Ticari faaliyetler içinde olan şahıs ve şirketler için her yıl ülkenin ekonomik tablosu göz önünde alınarak vergi dilimleri güncellenir. 2023 vergi dilimleri ise gelir vergisi için bir önceki yıla göre sayılar artırılarak güncellenmiştir. Buna göre Gelir Vergisi ödemekle yükümlü kişiler;

• 70.000 TL’ye kadar %15
• 150.000 TL'ye kadar %20
• 550.000 TL'ye kadar %27
• 1.900.000 TL'ye kadar %35 
• 1.900.000 TL üstünde ise %40 oranında gelirleri üzerinden vergi ödemekle yükümlüdür.

Harcama Vergileri Nedir?

Ticari faaliyet içinde bulunmak durumunda olmayan her vatandaş için geçerli olan vergilerden biri Harcama Vergileri’dir. Harcama Vergileri birçok farklı çeşiti bulunan vergilerdir. Vatandaşların sıklıkla karşılaştığı türlerinin arasında ise Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Katma Değer Vergisi (KDV), Damga Vergisi, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, Özel İletişim Vergisi ve Gümrük Vergileri gibi türleri yer alır.

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)

Dolaylı vergilerden biri olan Özel Tüketim Vergisi, genellikle lüks olan ve çevreye zararlı olan ürünler için uygulanır. ÖTV'nin uygulandığı ürünler arasında hayvan kürklerinden elde edilmiş ürünler, ticari amaç taşımayan lüks otomobiller ve mücevherler yer alır. Aynı zamanda insan sağlığına zarar verebilen tekel ürünleri üzerinde de ÖTV uygulanır. Sağlığa zarar kapsamına giren benzin, kömür veya diğer fosil yakıtların alımı esnasında ÖTV uygulanır.

ÖTV kapsamındaki istisnalar nelerdir?

Özel Tüketim Vergisi bazı durumlarda istisnaya tabi tutulabilir. Bu durumlar arasında yük taşımacılığı yapan firmalar ve şehir içi ulaşımı sağlayan şirketler vardır. Aynı zamanda askeri alanda faaliyet gösterilmesi durumunda da istisnalar uygulanır.

Katma Değer Vergisi (KDV)

Alınan mal veya hizmet üzerinden hesaplanan dolaylı vergi türlerinden biri Katma Değer Vergisi (KDV)'dir. KDV birçok vatandaşın günlük yaşamda sıklıkla karşılaştığı bir vergi türüdür. Ödemede sorumlu olan kişi ise mal ve hizmeti satan kişidir, fakat KDV'yi ödeyen kişi alıcıdır. Türkiye'de fiyatlandırmalar KDV dahil şekilde gerçekleşir. Bu sebeple alınan ürünlerin asıl fiyatına KDV'si çıkarılarak ulaşılabilir. 

Katma Değer Vergisinin amacı ürün ve mallar üzerinden katma değer hesaplanarak ekonomiye dahil edilip kamu yararı için hizmetlerin sağlanmasını gerçekleştirmektir. KDV oranları ürünlere ve mallara göre farklılık göstererek %1, %8 ve %18 olmak üzere üç farklı oranda hesaplanır.

Damga Vergisi

Sözleşmeleri ve belgeleri imzalayanlar için alınan vergi türü Damga Vergisidir. Damga Vergisi mükellefi olabilmek için herhangi bir tüzel ya da gerçek kişi olmak durumu zorunlu değildir. Geçerli bir belgenin imzalanması durumunda bu vergilendirme uygulanır. Damga Vergisi mükellefiyetindeki istisnai durum ise resmi kamu daireleri gibi kurumların bir belge düzenleyip imzalaması durumunda Damga Vergisi kişilere yöneltilir.

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV), her türlü finansal işlemin vergilendirilmesi üzerine kanunda yer alan bir vergi türüdür. BSMV kapsamında banka işlemleri ve bankanın sağladığı hizmetler, farklı menfaatler için para toplama çalışmaları, ödünç para verme işlemleri, alıp satma ya da alım satıma aracı olma işlemleri yer alır.

Özel İletişim Vergisi

Özel İletişim Vergisi, birçok vatandaşın yakından bildiği vergi türleri arasındadır. Telgraf ve Telefon Kanunu kapsamında alınan bu vergi, kişilerin iletişimi gerçekleştirmek amacıyla operatörlere aylık olarak ödemekle yükümlü oldukları vergidir. Özel İletişim Vergisi kapsamında aynı zamanda televizyon ve radyo yayınlarının uyduya iletilmesi kapsamındaki hizmetler de yer alır.

Gümrük Vergileri

Gümrük Kanunu içinde yer alan Gümrük Vergisi, bir eşyanın Türkiye'den ihraç edilmesi ya da ithal edilmesi esnasında alınan vergi türüdür. Satıcıdan alınan bu vergi, genellikle satıcının alan kişiye ödettiği bir sistem içinde gerçekleşir. Gümrük Vergisi hesaplanması sırasında eşyanın büyüklüğü ve ağırlığı dikkate alınır. Aynı zamanda uluslararası taşıma ücreti ile sigorta bedeli dahil edilir. Bunun toplamı Gümrük Vergisi olarak çıkar. Gümrük Vergisinde istisnai durumlardan biri ise 150 Avro'yu geçmemek kaydıyla kitap ve basılı yayınların %0 vergilendirilmesidir.

Varlık Vergileri Nedir?

Varlık vergisi ya da servet vergisi, kişinin borçları da dikkate alınarak birikmiş varlıkları, emeklilik planları ve banka mevduatı toplamına göre alınan vergidir. Bu vergiler borçları da dahil eden bir formülle hesaplandığı için kişinin alım gücünü esas alarak şekillenir. Borçları da formüle etmesi yönüyle gelir vergilerinden daha farklı konumlanır.

Servet vergileri arasında; Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Vergisi ve Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) yer alır.

Veraset ve İntikal Vergisi

Veraset ve İntikal Vergisi, ölen kişinin miras bıraktığı varlığı üzerinden alınan zorunlu bir vergi türüdür. Mirasçılar ölen kişiye olan yakınlık derecesine göre belirli bir oranda ödeme yapmakla yükümlüdürler. Bu sürecin başlaması için ise notere başvuru yapılması gerekir. Ardından mirasçının kimlik bilgileri ile işlemlere devam edilir. Vergiye göre 380.000 TL için %1 oranında ödeme talep edilir. 900.000TL için ise %3 oranı vardır. Bu oradan varlık arttıkça % olarak artış göstererek hesaplanır. 

Emlak Vergisi

Emlak vergisi, kişilerin arsaya, eve, binaya ya da iş yerine sahip olmaları durumunda vergi mükellefi olmaları sonucu alınan vergidir. Bu vergi türünde mallar taşınmazdır. Emlak Vergisi belirli bir zaman dilimi içinde tekrarlar ve kişi ödemekle yükümlü tutar. Bu sebeple zorunlu bir vergi türüdür. Emlak Vergisi muafiyeti ise kişilerin engelli, ev hanımı, bazı istisnalara göre emekli veya işsiz olmasına göre alınmaz, kişiler vergiden muaf tutulur.

Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV)

Motorlu taşıtlar kapsamına giren araçlar arasında hem kara yolu hem de hava yolu araçları vardır. Araba, kamyonet, motorsiklet, uçak, helikopter gibi taşıtlara sahip olan kişilerin her yıl iki defa ödemekle yükümlü olduğu vergi türü Motorlu Taşıtlar Vergisidir. MTV'nin hesaplanması için aracın kaç yıllık olduğu, koltuk sayısı, kullandığı fosil yakıt ve motor hacmi esas alınır. Buna uygun olarak bir vergi ücreti çıkarılır ve kişinin Temmuz ve Ocak aylarında yılda iki defa bu vergiyi ödemesi beklenir.

Vergi Borcu Ödeme Nasıl Gerçekleşir?

Vergiler bir kişi ya da şirkete tanımlanmışsa kişiler ya da şirketler bu vergiyi ödemekle yükümlüdür. Ödenmedikleri durumda "vergi borcu" olarak dururlar ve belirli oranlarda faize tabi tutulurlar. Zamanı geçmeden vergi borcunu ödemek gerekir. Vergi borcu ödeme işlemlerini online olarak hızlı bir şekilde gerçekleştirebilirsiniz. Tabii öncelikle borcunuzun olup olmadığını öğrenmeniz gerekir.

Vergi borcu nasıl öğrenilir?

Şahsınıza ya da şirketinize ait vergi borcunun olup olmadığını öğrenmek istiyorsanız hızlı bir şekilde İnternet Vergi Dairesi üzerinden ya da vergi dairelerine giderek öğrenebilirsiniz. Ayrıca bankalarınız aracılığıyla vergi numaranızı yazdığınızda bir borç durumu varsa sistemde karşınıza çıkabilir.

Vergi borcu ödeme nasıl gerçekleşir?

Vergi borcunuzu öğrendikten sonra fiziksel ya da online olarak ödeme işlemlerini gerçekleştirmeniz mümkündür. Online bir şekilde vergi ödemek için ilk olarak www.gib.gov.tr üzerinden giriş yapın. Sonra "Borç Sorgulama ve Ödeme" bölümüne tıklayın. Ardından karşınıza çıkan kutuya borcunuzu ödemek için kredi ya da banka kartınıza ilişkin bilgileri girin. Bu işlemleri e-Devlet Kapısı üzerinden de gerçekleştirebilirsiniz. Borcunuzu ödedikten sonra sistemde mutlaka ödemenize dair sorgulama yapın ve emin olun. 

Vergi borcu ödenmediğinde hangi yaptırımlar uygulanır?

Birçok insan maddi sebeplerden dolayı ya da vergi borcunu sorgulamadığı için zamanından geç bir ödeme sağlayabilir. Vergi borcunun zamanında ödenmediğinde ne gibi yaptırımlara tabi tutulacağı ise merak edilir. Bu yaptırımlar arasında şunlar yer alır:

• Ödenmeyen vergilere gecikme faizi %2,5 oranında uygulanır.
• Vergi Usulü Kanunu kapsamında 351. maddede yer alan nedenlerden dolayı verginin ödenmemiş olması durumunda, özellikle bir kaçakçılık durumu varsa, ceza 3 katı şeklinde uygulanır.
• Mükellefin vergisini zamanında ödememesi ya da tamamını ödemek yerine eksik ödeme yapması durumunda bu hâl vergi ziyaı kabul edilir. Dolayısıyla ödenmeyen vergiler için 1 katı daha fazla vergi kişiden tahsil edilir.
• Kimlik kaydı olmayan sahte kişiler adına hesap açılması durumunun tespiti sonucu ceza 3 katına çıkabilir. Şirketlerin kurumda çalışmayan birini çalışıyor göstermesi de bu duruma dahildir.
• Kişinin şahsi durumunun eksik bir şekilde beyan edilmesi durumunda 1 kat vergi ziyaı cezasına tabi tutulması gerçekleşir.
• Kişi veya şirket için çift defter tutulması hâlinde vergi ziyaı cezası normal cezadan 3 kat fazla uygulanabilir.
• Vergi borcu indirimi için defter ve muhasebe hilelerin yapılması, alakasız insanlar için hesap açılması ve belgelerin gizlenmesi durumunda 18 aydan 3 yıla kadar hapis cezası uygulanır.
• Kişilerin; kayıtları saklaması, belgeleri yok etmesi ya da yerine başka bir şey koyması, sahte belge kullanması durumunda 3 yıl ile 5 yıl arasında hapis cezası uygulanır.

Vergi cezaları hangi durumlarda kaldırılır?

Vergi cezaları bazı istisnai durumlar çerçevesinde kaldırılabilir. Bu durum Vergi Kanunu kapsamında bazı maddeler dikkate alınarak ilerlenir. 13. maddede yer alan mücbir sebeplerden biri ya da daha fazlası yüzünden ödeme gerçekleşmediyse vergi cezası kaldırılır. Aynı zamanda yanılma, vergi mükellefi ile vergi dairesinin uzlaşması, mükellefin vefat etmesi, doğal afetler, af ve indirim gibi durumlarla ceza düşer. Kanunun 371. maddesinde yer alan şartlar sağlanırsa pişmanlık ve ıslahtan yararlanılarak da vergi cezası kaldırılabilir.

Vergi borcunun zaman aşımına uğraması nedir?

Vergi borcunun zaman aşımına uğraması durumu, mükellefe belirli zaman dilimleri içinde borcunun bildirilmemesinden kaynaklı olarak gerçekleşir. Borç bu zaman dilimleri içinde bildirilmediğinde sonradan ortaya çıksa bile mükellef ödemekle yükümlü değildir. Bu zaman aşımı durumu mükellefe 5 yıl içinde borcun iletilmediği zaman gerçekleşir. Mükellefe tebliğ edilmemiş olan vergi cezaları zaman aşımına uğrayarak düşer.